Handverkarslekta

InterCity-ekspressen durar nordover frå London St. Pancras. Forstadar og murbygningar skyt forbi. Inne i toget er det fullt med pendlarar, travle forretningsfolk i dress med kvar sin smarttelefon som dei klaprar på med kvite, lange fingrar.  På hovudet har de trådlause headset frå Bang & Olufsen og ser ut som dei er i ivrig diskusjon med lufteventilen på togvindauget eller det lysegrå golvbelegget . På kvarandre ser dei i alle fall ikkje. Ikkje snakkar dei saman heller.

I Derby er det sceneskifte, bokstaveleg tala: Der byter me tog og passasjerar: Kva har skjedd?   Mjølkeruta nordover mot Matlock er nemleg stappande full av glade born i knebukser som gumlar svære smørbrød og pratar i munnen på kvarandre, peikar, ropar og ler medan toget tøffar inn gjennom ein stor, grøn eventyrskog full av eik, alm, ask og lind. Små steinkyrkjer og koselege hus passerar. Er eg komen i innspelinga av neste Harry Potter film? Stod det «Hogwart» på lista over stoppestadar? Eg knip meg i armen. Det gjer vondt.

I Matlock Bath skal alle ungane, inkludert meg, ut. Det er som å vere midt i ein sildestim nedover mot byen og dei store skilta med iskrem på. Eg finn hotellet litt lenger oppe og så vegen ut mot National Stone Centre i Wirksworth. Her møter eg resten av reisefølgjet mitt saman med tante:  Tante Sally Hogdson.

Tante Sally driv senteret saman med eit lite korps av frivillige i seks forlatte kalksteinbrot der ho lærer bort kunsten å lage tørrmur på tradisjonelt vis. Det er dette tante brenn for, og det ser du: Nevane hennar er grove, harde. Svart T-skjorte og støvete poplinvest. Slitne lærstøvlar kjøpte på det engelske Felleskjøpet. Stritt, svart hår med eit par grå tustar som ho ikkje har brydd seg med å farge. Dersom eg var åtte år, hadde knust ruta i gymsalen med sprettert og fått innkalling til rektor veit eg kven som skulle ha halde meg i handa: Tante Sally. Ingen tullar med tante Sally. Det hadde teke henne fem minutt å få rektor til å tilstå at det var h a n som hadde knust ruta. Med sprettert.  Altså:  Sally har hakke og spade, ein hammar, nokre armeringsjern, litt hyssing og ei røys med engelsk kalkstein  . Med dette enkle utstyret og ei fast, men moderleg hand, leier ho oss ungane gjennom to dagar med tørrmuring. Me gjer mange feil, men tante er like glad i oss for det. Det er trygt å vere hjå tante Sally. Tante Sally har peiling. Og så køyrer ho Toyota Hilux.

I Sheffield møter me tredreiar og verktyprodusent Robin Wood. Han er lei av tragediedyrkinga i britiske media om dei siste handverkarane, der du må vere gammal, sjuk og sistemann i faget for å få mediamerksemd. «Den siste handverkar, det er ein profeti som går i oppfylling av seg sjølv.», seier han og viser til at no er det ti år sidan handverkarane rundt Sheffield gjekk saman og organiserte seg. Dei gjekk midt imot straumen  og skipa The Heritage Crafts Association (HCA). Ein av grunntankane bak er at du som handverkar ikkje på død og liv må vere supernyvinnande og unik. Du m å  ikkje vere så steikandes "samtidig". Det e r lov å drive på gamlemåten, så lengje handverket er berekraftig. Eller for å seie det med orda til Robin: «Kvifor ikkje sjå litt positivt på saka? Berre sjå kva Jamie Oliver har gjort med statusen til kokkeyrket. Me gjev ikkje opp.» Eg kjenner blodet pumpe i bringa. Fyren har rett!  Dette kunne ha vore bror min, tenkjer eg, sjølv om broderen der heime kanskje ville ha formulert det  slik: «Det nyttar ikkje å stappe mulen i eksosrøyret om det buttar litt imot.» Men bodskapen bak er den same: Få ut fingeren, sjå mogleikane og driv vidare framover i faget. Slutt med sytinga. Hald saman. Organiser dykk. Stå på.

Det er ein oppildna, optimistisk og kampklar flokk som marsjerar ut i sola over Sheffield by og møter sliparen, knivmakaren, saksemakaren, bladsmeden, stempelgravøren, lommeknivmakaren og alle dei andre. Ingen av menneska me møter er oldingar. Ingen av dei er sjuke.  Ingen av dei ser på seg sjølv som den siste. Dei held saman. Dei driv på. Og dei elskar det dei gjer.

Nett då eg trudde eg hadde møtt heile slekta, fekk eg  ei overrasking: I Leeds møter Eivind og eg den onkelen alle gutar drøymer om å ha: Onkel Mark. Mark Murray Flutter. Onkel Mark er kurator i den største våpensamlinga i heile Storbritannia og held hus i noko som ser ut som ei futuristisk middelalderborg i betong henta frå ein science fiction film, nemleg Royal Armouries. Dette er eit herleg museum: Her kan du sjå elefantar med full brynje, skumle japanske stridsmasker og riddarar i full rustning som demonstrerar bruk av stridsøks.  Me er komen i eit paradis for alle små gutar, og Eivind og eg kjenner oss litt som Charlie Bucket og bestefar Joe inne i sjokoladefabrikken. Sjølvsagt har onkel Mark gjennomsiktig heis, nett som Willy Wonka, og Eivind og eg vert med på oppdagingsferd i kjellaretasjen, der ingen andre får gå: Me er på jakt etter tidlege luftrifler, og dei finn me. Likevel, onkel Mark veit ikkje om eldre luftrifler med magasin enn Girardonirifla. Rifla som skulle brukast til å knerte Cromwell er ikkje her, og onkel Mark har ikkje høyrt om John Thurloe, så me har masse å snakke om. Dette er interessant. Eivind og eg får på oss lysegrøne inspeksjonshanskar i nitrilgummi og føler oss skikkeleg kliniske. Girardonirifla som er på museet er nr.223, og vart truleg laga to år etter rifla eg målte opp i Suhl. Det er ei fantastisk kjensle å kunne ta i børsa.  Ekte handverk. Slagfjørane kjennest som om dei skulle ha vore laga i går.  To hundre og førti år med kompromisslaus kvalitet.

Tre timar i museet går som ein røyk og me må av garde. Onkel gjev oss handa og seier me må kome innom neste gong me er i Leeds.  Eivind skal til Birmingham og eg vert gåande og traske langs gatene i industribyen. Skal heim i morgon, men fyrst må eg nå toget til Manchester og få litt søvn.  I den gamle, gule refleksjakka frå NCC glir eg lett inn i gruppa av skiftarbeidarar som skal heim til kone, ungar og hund etter ein lang arbeidsdag. Toget er trakkande fullt, og eg delar ståplass med ein dreiar frå Swillington som har budd seg på turen: Han har tre flasker øl i ein bærepose frå Tesco og smiler.  «Hard day at the lathe», seier han. «Heineken helps», svarar eg, smiler attende og nikkar til innhaldet i posen. Eitt minutt seinare har eg fått ein kald øl i neven og snakkar med ein handverkar eg aldri har møtt før medan toget klaprar seg ut frå Leeds Station. Dette er vakkert, eg får ein skikkeleg klump i magen her eg står. Handverkarane held saman, i tjukt og tynt, som ein stor familie. Eg tenkjer på tante Sally som kjempar for å halde kunnskapen om tørrmuringa levande. Eg tenkjer på broder Robin og kampen han stridde for å organisere tradisjonshandverkarane. For ti år sidan ville ingen høyre på han. No står prins Charles i bresjen som president for The Heritage Crafts Association og rosar innsatsen til tradisjonshandverkarane med å viderføre dei praktiske handverkskunnskapane.  Ting har jammen endra seg. Kvifor? Eg ser i alle fall ein grunn: Våre brødre og systre i Storbritannia har halde saman. Og dei har organisert seg…. Teksten til Billy Bragg kvernar gjennom hovudet mitt i takt med dunkinga frå toget:

«There is power in a factory, power in the land

Power in the hands of the worker

But it all amounts to nothing if together we don’t stand

There is power in a Union.»